زرشکBerberis vulgaris که یک میوه ی قرمز کوچک رنگی است که یکی از گیاهان دارویی پر مصرف زرشک است در این بخش شما را با زرشک آشنا میکنیم با ما همراه باشید.

مقدمه ای در مورد زشک

زرشک درختچه‌ای تیغدار به طول ۱ تا ۵ متر است. چوب آن به رنگ قرمز، قهوه‌ای یا زرد است. برگ‌های آن بیضی شکل با دندانه‌های اره‌ای و میوه اش قرمز رنگ بیضوی شکل و ترش مزه‌است. به ریشهٔ درخت زرشک «آئر خیس» گفته می‌شود.

انتهای بهار و ابتدای تابستان فصل شکوفه دادن بوته زرشک است، غنچه‌های زرد رنگ زرشک در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند.

زرشک بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است. کشور ایران بزرگترین تولیدکننده زرشک در دنیا است که در این میان استان خراسان و شهرستان قائنات با در اختیار داشتن نزدیک به ۹۷ درصد از اراضی زیرکشت این محصول، تولید ۹۵ درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.

خواص درمانی زرشک

پیشگیری از سرماخوردگی

به دلیل وجود ویتامین B فراوان در زرشک، این ماده غذایی می‌ تواند در پیشگیری از سرماخوردگی نقش بسزایی داشته باشد.

زرشک یک نوع میوه است و در گروه میوه‌جات قرار می‌گیرد.  یکی از بهترین ترکیبات موجود در زرشک، ویتامین B فراوان است که در پیشگیری از سرماخوردگی نقش مهمی دارد. همچنین وجود اسیدهای عالی فراوان در این میوه که سبب مزه ترش آن می‌ شوند می‌تواند در جذب آهن نقش بسزایی داشته باشد.
همچنین آهن موجود در زرشک قابل توجه است. از سایر ویتامین‌های موجود در این میوه می‌ توان به ویتامین‌های گروه B به خصوص ویتامین B1 ,B2 اشاره کرد که ویتامین B1 یا تیامین می‌تواند عوارض عصبی و حتی پرخاشگری را بهبود بخشد.

تقویت قلب

مطالعه‌ای که در Circulation Journal در سال ۲۰۱۲ منتشر شد گزارش کرد که بربامین (ترکیب فعال موجود در زرشک) از قلب در مقابل آسیب ایسکمی (کم‌خونی موضعی) و خون‌رسانی مجدد محافظت می‌کند (در این وضعیت به علت بازگشت جریان خون به بافت، پس از کمبود اکسیژن، آسیب بافتی اتفاق می‌ افتد).

بربامین این کار را با تنظیم غلظت یون‌های کلسیم داخل سلول‌ها و جلوگیری از فعالیت پروتئینی به نام کالپین ( calpain) که نقش بسیار مهمی در نارسایی قلب ایفا می‌کند، انجام می‌دهد. به علاوه در مطالعه‌ای که در Journal of Cardiovascular Pharmacology در سال ۲۰۱۱ منتشر شد مشخص شد که بربامین انقباض عضلات قلب را با افزایش حساسیت سلول‌ ها به کلسیم (ماده معدنی که انقباض عضلات را تنظیم می‌کند) تقویت می‌کند .

 درمان چاقی و دیابت

زرشک حاوی ماده شیمیایی به نام بربرین است . گروهی بین‌المللی تأثیر بربرین را در کاهش قند خون روی موش‌ها آزمایش کردند و متوجه شدند خوردن آن باعث کاهش میزان قند خون، کم شدن چربی‌های موجود در جریان خون و کارکرد بهتر انسولین در بدن می‌شود و وزن بدن حیوان را کم می‌کند.

پرفسور دیوید جیمز، رئیس برنامه تحقیقات دیابت و چاقی در موسسه گاروان، در سیدنی، استرالیا گفت: ما درباره درمان دیابت نوع دوم تحقیق می‌کنیم که علت بروز آن اختلال در کار انسولین است. ما حالا مدرک علمی داریم که نشان می‌دهد بربرین کمک می‌کند انسولین خیلی بهتر کار کند.

بربرین کمک می‌کند انسولین، قند خون را کنترل کند اما به پاک کردن جریان خون از وجود چربی هم کمک می‌کند و ما تصور می‌کنیم که همین امر باعث می‌شود تا در کاهش وزن بدن هم موثر باشد.

در مطالعه‌ای دیگر که در جولای ۲۰۱۲ منتشر شد گزارش شد که زرشک، در مقابل دیابت نوع ۲ از بدن محافظت می‌کند. محققان این مطالعه از شرکت‌کنندگان خواسته بودند که به مدت نود روز برنامه غذایی حاوی زرشک و خار مریم (Silybum marianum) مصرف کنند.

نتایج نشان داد که تری گلیسیریدها و کلسترول لیپوپروتئین کم چگال (ال دی ال) و کلسترول کلی کاهش‌یافته و میزان انسولین ناشتا (بالاتر بودن مقدار انسولین ناشتا نشانه مقاومت به انسولین و دیابت است) و هموگلوبین گلیکوزیله ( آزمایش خونی که میزان قند خون متوسط فرد را به مدت دو تا سه ماه پیش از آزمایش نشان می‌دهد) نیز کاهش یافته بود. چنین نتیجه‌گیری شد که زرشک اگر با خار مریم مصرف شود به تثبیت سطح قند خون و درمان دیابت کمک می‌کند.

زرشک و درمان عفونت

زرشک برای آرام کردن التهاب و عفونت گوارشی، تنفسی، و دستگاه ادراری استفاده می‌شود. این داروی گیاهی برای رفع عفونت‌های قارچی پوست یا واژن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.انواع عفونتهایی که زرشک می تواند در درمان آنها مؤثر واقع شود عبارت است از: عفونت گلو، مجاری ادراری، مجاری معده ای – روده ای، ریه ها، عفونتهای مخمری و اسهال

خواص زرشک برای درمان اسهال

زرشک می‌تواند به درمان اسهال از جمله اسهال مسافر و اسهال ایجادشده توسط مسمومیت غذایی کمک کند. چند مطالعه نشان داده‌اند که زرشک علائم را سریع‌تر از آنتی بیوتیکها آرام می‌کند که احتمالاً به علت خاصیت قابض آن است.

با این حال آنتی بیوتیکها ممکن است در حذف باکتری‌های روده قدرتمندتر از زرشک باشند. چون اسهال باکتریایی ممکن است پیامدهای جدی داشته باشد توصیه می‌شود زرشک همراه با درمان آنتی بیوتیکی استاندارد مصرف شود. همچنین مصرف زرشک با آنتی بیوتیکها ممکن است کارایی آنتی بیوتیکها را کاهش دهد بنابراین پیش از ترکیب این دو با پزشک صحبت کنید.

فواید زرشک در درمان سنگ کلیه

زرشک به علت داشتن اسیدهای آلی ملایم بوده و برای درمان سنگ کلیه مناسب است.

خواص زرشک در محافظت از کبد

مطالعه‌ای در جولای ۲۰۱۲ در International Journal of Molecular Sciences منتشر شد که نشان داد زرشک خاصیت محافظت از کبد دارد. در این مطالعه حیوانی، پیش درمان با زرشک، آسیب کبد و دی‌ان‌ای را کاهش داده و میزان طبیعی آنزیم های آنتی اکسیدانی را حفظ کرده و از آسیب کبدی ناشی از ماده شیمیایی سمی به نام تتراکلرید کربن جلوگیری کرد. مطالعات بیشتری برای تأیید این نتایج لازم است.

 مفید برای پوست

از آنجایی که زرشک دارای خواص بسیار مفیدی برای بدن و به خصوص پوست می باشد، مصرف آن در مدت زمانی نه چندان طولانی باعث می شود که پوست شما از جوشها پاک شده و به شادابی و شفافیت برسدکه بهتر است برای اطمینان بیشتر این کار را خود در منزل انجام دهید و آن به این ترتیب است که:

یک قاشق غذا خوری سرپر زرشک را داخل یک فنجان آب ریخته وبه مدت ۸ تا ۹ ساعت بگذارید تا کاملا خیس بخورد که البته این کاررا می توانید از شب قبل هم انجام دهید، سپس زرشکها را در داخل همان فنجان آب با پشت قاشق کاملا له کرده و از صافی رد کنید، آب آن را میل کرده وزرشکها را بر روی پوستتان بمالید و در آرامش بگذارید تا آب آنها کاملا جذب پوستتان شود و بعد با آب ولرم شستشو نمایید.

این کار را یک روز درمیان و به مدت یک الی دو ماه انجام دهید تا به نتیجه ی مطلوب و پوستی صاف و شفاف برسید. عصاره زرشک ممکن است به آرام کردن علائم وضعیت‌های خاص پوستی مانند آکنه و پسوریازیس مفید باشد. اگر چه تحقیقات بیشتری برای تأیید این فواید باید انجام شود.مصرف زرشک باعث روشن شدن پوست می شود. برای درمان جوشهای آکنه هر ۶ ساعت دو قاشق از شربت زرشک استفاده شود.

خواص ضد التهابی زرشک

در مطالعات آزمایشگاهی مرکز پزشکی دانشگاه مریلند بر روی حیوانات و لوله‌ های آزمایشگاه، مشخص شده است که زرشک حاوی ماده شیمیایی بربرین است که خواص ضد التهابی، کاهش فشار خون، و مخدری دارد. بربرین به کنترل تشنج کمک کرده و قادر است باکتری‌ ها و انگل‌ ها را نابود کند.

بهبود دردهای شکمی

زرشک در عملکرد ایمنی را تقویت می‌نماید و ممکن است با تأثیر بر آرام کردن عضلاتی که روده‌ ها را پوشش می‌دهند، به بهبود گوارش و تخفیف درد شکم نیز کمک نماید.

عوارض مصرف زرشک

عصاره زرشک که از برگ‌ها و پوست آن گرفته شده است، ممکن است در صورتی که زیاد مصرف شود مسمومیت ایجاد کند. دوز زیاد زرشک ممکن است موجب شوک، خونریزی بینی، تهوع، استفراغ، کاهش فشارخون، دشواری تنفس، کاهش ضربان قلب و آسیب بالقوه به کلیه شود.

عصاره گیاهی زرشک را بدون نظارت پزشک نباید به کودکان بدهید. مصرف عصاره گیاهی زرشک در دوران بارداری شیردهی نیز توصیه نمی‌شود.

زرشک برای مصرف بلندمدت به علت خطر بالقوه مسمومیت توصیه نمی‌شود و نظارت پزشکی لازم است.

تداخل‌های دارویی

زرشک یک داروی گیاهی قوی است و تداخل آن با داروهای شیمیایی و یا گیاهی دیگر کامل مشخص نیست اما در موارد زیر نباید همزمان زرشک مصرف کرد:

آنتی بیوتیکها- زرشک ممکن است با آنتی بیوتیک تداخل ایجاد کرده و تأثیر آن را کاهش دهد.

ضد انعقادها (رقیق‌کننده خون) – زرشک ممکن است کارایی داروهای رقیق‌کننده خون را کاهش دهد.

آنتی هیستامین‌ها- زرشک ممکن است تأثیر آنتی هیستامین‌ها را افزایش دهد.

داروی فشارخون- زرشک تأثیر کاهش‌دهنده فشارخون داشته و ممکن است تأثیر این داروها را افزایش دهد

دیورتیکها- زرشک ممکن است تأثیر این داروها را افزایش دهد

داروهای دیابت – زرشک ممکن است قند خون را کاهش داده و تأثیر این داروها را تشدید کند